O. Maciej Zięba – łączył chrześcijaństwo z kapitalizmem

PAFERE WIDEO

To wielka strata dla polskiego kościoła i katolickiej myśli społecznej. 31 grudnia 2020 roku, po długotrwałej chorobie odszedł O. Maciej Zięba, wieloletni prowincjał polskich dominikanów, teolog, filozof i publicysta, propagator myśli św. Jana Pawła II i szukania porozumienia między liberalną myślą ekonomiczną i nauką Kościoła. Miał 66 lat.

Pamiętam niezwykle interesujące dyskusje z Jego udziałem na temat globalizacji, ekonomii i kościoła podczas spotkań w ramach szkoły zimowej Instytutu Tertio Millennio, którego był dyrektorem. Jako jeden z niewielu polskich duchownych próbował odpowiadać na pytania o stosunek kościoła do współczesnych wyzwań ekonomicznych i rozwojowych, na pytania o relacje liberalizmu gospodarczego i religii.

W swoich pracach naukowych i publicystyce domagał się przywrócenia moralnego i religijnego wymiaru w dyskusji o aktywności ekonomicznej. Podkreślał znaczenie własności prywatnej w życiu gospodarczym, a także znaczenie pracy, jako powołania mającego na celu zmienianie oblicza świata, rozwój i dążenie do doskonałości. Z aktywnością ekonomiczną wiązał pozytywne elementy takie jak zysk, bogacenie się, samodoskonalenie, które są dobre dla społeczeństwa o ile służą innym i nie stoją w sprzeczności z godnością innej osoby. Był znanym popularyzatorem myśli św. Jana Pawła II, podkreślał zawarte w niej docenienie aktywności osoby ludzkiej, jej wolnej woli, odpowiedzialności i zdolności do czynienia dobra. O. Zięba dostrzegał źródła kapitalizmu zawarte w chrześcijaństwie. Zwracał uwagę, że system ten nie jest bezideowy, a koncepcja człowieka jako wolnej osoby posiadającej wolną wolę pochodzi z chrześcijaństwa.

Jest autorem wielu publikacji dotyczących stosunku Kościoła do spraw ekonomicznych, takich jak: „Papieże i kapitalizm”, „Chrześcijaństwo – demokracja – kapitalizm”  (z A. Rauscherem  i M. Novakiem), „Chrześcijanie – Polityka – Ekonomia. Prawdy i kłamstwa”, „Papieska ekonomia. Kościół – rynek – demokracja”.

Był niezwykle inspirującym człowiekiem, z którym miałem przyjemność rozmawiać na łamach „Rzeczpospolitej”. Zacytuję dwa fragmenty rozmowy, które dobrze ilustrują myśl o. Zięby:

„Komunizm i socjalizm są przez Kościół zdecydowanie odrzucone jako systemy, nieludzkie, oparte na zawiści i proponujące lekarstwa na problemy znacznie gorsze od samej choroby, zwodzące ludzi i obiecujące iluzje. Kościół wsparł ustrój, którego bazą jest własność prywatna i wolna wymiana, które gwarantują postęp technologiczny”.

„Przeciwstawianie liberalizmu i chrześcijaństwa to nieprawdziwy stereotyp. To właśnie chrześcijaństwo wprowadziło radykalne pojęcie wolności, podkreślając, że nie spełnianie zewnętrznych norm prawnych jest najważniejsze, ale kwestia wewnętrznych wyborów człowieka i to, jak on używa swojej wolności. Chrześcijaństwo w porównaniu z innymi religiami nie jest religią prawa, ale wewnętrznej wolności, której można dobrze, albo źle użyć”.

Oj. Maciej Zięba urodził się 6 września 1954 we Wrocławiu. Od 1973 był związany z opozycją demokratyczną. W latach 70. działacz, członek zarządu, a od 1978 wiceprezes Klubu Inteligencji Katolickiej we Wrocławiu. W 1991 stypendysta American Enterprise Institute w Waszyngtonie. Od początku lat 90. uczestniczył w wielu seminariach i konferencjach międzynarodowych oraz wygłaszał gościnne wykłady na wyższych uczelniach w Polsce, USA, Niemczech, Włoszech, Czechach, Litwie, Estonii i na Ukrainie.

W latach 1990–1995 dyrektor dominikańskiego wydawnictwa „W drodze”. Od 1990 r. wykładowca należącego do Papieskiej Akademii Teologicznej Kolegium Filozoficzno-Teologicznego O.O. Dominikanów. W latach 1991–1996 wykładowca na Wydziale Prawa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 1994–2006 prowadził wykład „Etyka życia gospodarczego” na Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. W roku 1995 założył i został dyrektorem Instytutu Tertio Millennio w Krakowie. W 1997 uzyskał stopień naukowy doktora na Wydziale Filozofii PAT, broniąc pracę naukową pt. „Kościół wobec demokratycznego kapitalizmu w świetle encykliki >>Centesimus annus<<„.

Od 1998 do 2006 prowincjał polskiej prowincji dominikanów. W 1999 z nominacji Jana Pawła II członek Synodu Biskupów Europy. W 2001 został członkiem Rady Społecznej Episkopatu Polski. W 2003 mianowany przez Jana Pawła II konsultorem Papieskiej Rady Iustitia et Pax. Od 2003 członek Rady Patronackiej Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie.

Prowadzący i współprowadzący szeregu programów telewizyjnych, m.in. „Niezwykły pontyfikat” (1997, TVP1, z Adamem Pawłowiczem), „U źródeł cywilizacji” (2007, TVP Historia, z Arturem Dmochowskim), „Moralność i etyka w czasach kryzysu” (2013, religia.tv), „To nie tak” (2015, TVP Kultura).

Członek rady programowej Studium Generale Europa przy Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie oraz kwartalnika myśli politycznej „Civitas”. Organizator i w latach 2007–2010 dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Współzałożyciel Ośrodka Myśli Politycznej w Krakowie. Członek Rady Programowej Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie.
Za działalność w opozycji demokratycznej odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Wolności i Solidarności (2015) i Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości (2019). Otrzymał nagrody Polcul Foundation (1981) oraz Freedom Award Atlantic Council (2016).

W 2010 roku o. Maciej Zięba był gościem konferencji współorganizowanej przez Fundację PAFERE w Krakowie gdzie oprócz wygłoszenia wykładu udzielił także krótkiego wywiadu naszemu portalowi.

Konrad Rajca