Największym zagrożeniem dla demokracji jest ignorancja obywateli – Thomas Jefferson

Wygląda na to, że jedynie obywatele Szwajcarii nie są ignorantami – Jan Kubań

Obrona Gotówki w Szwajcarii: Konstytucyjne Zabezpieczenie Zapewnione

W obliczu globalnych trendów zmierzających do marginalizacji gotówki, Szwajcaria – kraj silnie zakorzeniony w demokracji bezpośredniej i przywiązaniu do wolności osobistych – podjęła zdecydowane kroki, aby konstytucyjnie zabezpieczyć dostęp do fizycznych środków płatniczych. Chociaż pierwotna inicjatywa ludowa nie trafiła pod głosowanie w referendum, to jej główne postulaty zostały przyjęte przez parlament, co stanowi znaczące zwycięstwo dla zwolenników gotówki.

Tło: skąd wziął się pomysł na ochronę gotówki?

Mimo że udział gotówki w transakcjach w Szwajcarii, podobnie jak w wielu innych państwach, systematycznie spada (z 70% w 2017 roku do 30% w 2024 roku), zarówno rząd, jak i Szwajcarski Bank Narodowy podkreślają jej fundamentalne znaczenie dla stabilności gospodarczej i społecznej. Gotówka jest postrzegana jako symbol autonomii, dostępności i odporności systemu finansowego, szczególnie w sytuacjach kryzysowych, takich jak awarie zasilania czy problemy techniczne. Ponadto, zapewnia ona prywatność transakcji i sprzyja inkluzywności, umożliwiając uczestnictwo w obrocie gospodarczym osobom starszym czy tym, które nie posiadają kont bankowych.

W ostatnich latach w Europie pojawiały się coraz silniejsze głosy o stopniowym ograniczaniu roli gotówki na rzecz płatności cyfrowych. Dla wielu osób oznacza to większą wygodę, jednak dla innych — zwłaszcza w Szwajcarii — stanowi zagrożenie dla prywatności i wolności finansowej.

W lutym 2023 roku grupa obywatelska FreiheitlicheBewegungSchweiz (FBS), kierowana przez Richarda Kollera, wystartowała z inicjatywą „BargeldistFreiheit” („Gotówka to Wolność”). Jej głównym celem było wpisanie do konstytucji federalnej zapisu gwarantującego:

• stałą dostępność gotówki (banknotów i monet),
• utrzymanie franka szwajcarskiego jako jedynej waluty,
• wymóg przeprowadzenia referendum przed ewentualnym zastąpieniem franka inną walutą.

Kto Wystąpił z Inicjatywą?

Inicjatywa na rzecz obrony gotówki, zatytułowana „Tak dla wolnej i niezależnej waluty szwajcarskiej w postaci monet i banknotów”, została zgłoszona przez Ruch na rzecz Wolności (FreiheitlicheBewegungSchweiz – FBS). Ta konserwatywna organizacja obywatelska od lat aktywnie działa na rzecz ochrony swobód obywatelskich i narodowej suwerenności. FBS, często postrzegany jako eurosceptyczny i krytyczny wobec centralizacji władzy, uznał zagrożenie dla gotówki za kolejny etap erozji indywidualnej wolności i autonomii finansowej obywateli.

Uzasadnienie Inicjatywy: Argumenty za Gotówką

Uzasadnienie inicjatywy opierało się na kilku kluczowych filarach, które głęboko rezonują z szwajcarską mentalnością i wartościami:

1. Ochrona Wolności Osobistej i Prywatności: Główny argument podkreślał, że gotówka zapewnia anonimowość transakcji, chroniąc obywateli przed nadmierną inwigilacją ze strony państwa, banków czy korporacji. W dobie, gdy każda cyfrowa transakcja pozostawia ślad, gotówka jest postrzegana jako ostatni bastion prywatności finansowej.
2. Zapobieganie Wykluczeniu Społecznemu: Podkreślano, że osoby starsze, mniej biegłe technologicznie lub te bez konta bankowego mogłyby zostać wykluczone z obiegu gospodarczego w przypadku całkowitego odejścia od gotówki. Gotówka jest uniwersalnym środkiem płatniczym, dostępnym dla każdego.
3. Odporność Systemu Finansowego: Argumentowano, że uzależnienie się wyłącznie od płatności cyfrowych czyni system finansowy bardziej podatnym na awarie techniczne, cyberataki czy katastrofy naturalne. Gotówka działa niezależnie od infrastruktury cyfrowej, stanowiąc bufor bezpieczeństwa.
4. Utrzymanie Niezależności Banku Centralnego: Obawiano się, że eliminacja gotówki mogłaby dać Szwajcarskiemu Bankowi Narodowemu (SNB) zbyt dużą władzę nad polityką pieniężną i zwiększyć jego podatność na naciski zewnętrzne.
5. Symbol Suwerenności Narodowej: W kontekście rosnącej globalizacji, obrona gotówki była postrzegana jako akt suwerenności Szwajcarii, odzwierciedlający jej zdolność do samodzielnego kształtowania polityki wewnętrznej.

💼 Reakcja rządu: kontrprojekt

Już w maju 2023 roku rząd federalny (Bundesrat) przedstawił kontrprojekt jako odpowiedź na obywatelską inicjatywę. Kontrprojekt zakładał wpisanie do konstytucji dwóch kluczowych zapisów:

1. Frank szwajcarski jako jednostka monetarna — aby wykluczyć wprowadzenie innej waluty bez decyzji obywateli.
2. Zobowiązanie Szwajcarskiego Banku Narodowego (SNB) do zapewniania wystarczającej ilości gotówki.

Kontrprojekt był bardziej precyzyjny i pozbawiony szerokich zapisów, które mogłyby w przyszłości utrudniać rozwój systemów płatności elektronicznych.

W marcu 2025 roku Rada Narodowa (izba niższa parlamentu) przyjęła kontrprojekt stosunkiem głosów 185:6, co pokazało szerokie poparcie polityczne.

🤝 Akceptacja inicjatorów

Twórcy inicjatywy „BargeldistFreiheit” zdecydowali się zaakceptować kontrprojekt rządu. Dzięki temu obie propozycje mogły trafić pod głosowanie obywateli w ramach tzw. „Stichfrage” (pytanie rozstrzygające), co jest szwajcarską procedurą umożliwiającą wybór między inicjatywą obywatelską a kontrprojektem rządowym.

Dzięki temu do konstytucji federalnej wpisano następujące zapisy:

• Frank szwajcarski (CHF) pozostaje jedyną walutą narodową.
• Szwajcarski Bank Narodowy musi zapewniać wystarczającą ilość banknotów i monet w obiegu.

⚖️ Znaczenie dla Szwajcarii i Europy

Szwajcaria, jako pierwszy kraj na świecie, wprowadziła konstytucyjny obowiązek utrzymania gotówki, jednocześnie nie blokując rozwoju cyfrowych form płatności (w tym ewentualnego cyfrowego franka).

Decyzja ma wymiar symboliczny: podkreśla, że gotówka nie jest jedynie „starym” środkiem płatności, ale ważnym narzędziem ochrony prywatności i niezależności.

Eksperci wskazują, że szwajcarski przykład może wkrótce zainspirować podobne inicjatywy w Niemczech, Austrii czy we Włoszech, gdzie także rośnie sceptycyzm wobec pełnej cyfryzacji pieniędzy.